Truyền thông phân tích nhiều quyết định của Hoa Kỳ đưa hai tập đoàn dầu khí Nga là Lukoil và Rosneft vào danh sách trừng phạt, đòi áp dụng biện pháp trừng phạt « thứ cấp » nhắm vào mọi mối giao dịch dầu hỏa với Nga. Bên cạnh những nghi vấn về hiệu quả và mức độ nghiêm túc để cắt nguồn tài trợ buộc Nga ngừng chiến tranh Ukraina, giới phân tích nhận định chung : Ít có khả năng vì mất nguồn thu nhập từ dầu lửa mà Matxcơva sẽ lùi bước trên hồ sơ Ukraina.

Hôm 22/10/2025, chính quyền Trump đưa ra một quyết định cụ thể trừng phạt Nga : Rosneft và Lukoil, cũng như 34 chi nhánh trực thuộc hai tập đoàn nói trên bị đưa vào danh sách các thực thể nước ngoài bị Hoa Kỳ trừng phạt. Chiếm 55 % sản lượng dầu hỏa toàn quốc, Rosneft và Lukoil là hai trong số 3 tập đoàn dầu khí hàng đầu của Nga, sau Gazprom và là một trong những cột trụ kinh tế, tài chính của nước này. Chỉ 5 ngày sau, Lukoil thông báo bán tài sản ở nước ngoài.

Sau đúng 9 tháng trở lại cầm quyền, sau nhiều cuộc điện đàm và một cuộc đối thoại trực tiếp với tổng thống Vladimir Putin mà vẫn chưa mang lại hòa bình cho Ukraina, ông Donald Trump mới ban hành một quyết định cụ thể nhắm vào quyền lợi của nước Nga : đóng băng toàn bộ tài sản của Rosneft và Lukoil tại Hoa Kỳ và cấm tất cả các doanh nghiệp Mỹ giao dịch với hai công ty này. Cùng lúc Nhà Trắng cho các công ty đang hợp tác với các tập đoàn Nga thời hạn 30 ngày để chấm dứt quan hệ trước khi Mỹ áp dụng « lệnh trừng phạt thứ cấp », tức là các biện pháp trừng phạt gián tiếp liên lụy đến các đối tác của Hoa Kỳ (ví dụ các tập đoàn của châu Á, châu Âu, các quốc gia như Ấn Độ hay Trung Quốc…) vẫn mua năng lượng của Nga.

Marie Jégo, nhà báo từng là thông tín viên tại Matxcơva của báo Le Monde, trên đài truyền hình France 5 nhắc lại thực ra ít ai để ý là dầu hỏa Nga đã « trong tầm ngắm » của Hoa Kỳ từ dưới thời chính quyền Joe Biden. Tháng 1/2025, Mỹ đã trừng phạt hai nhà sản xuất Nga, nhưng là những hãng « nhỏ » và quyết định này đã ít được nhắc tới trong 10 tháng đầu nhiệm kỳ tổng thống Trump : Nhà Trắng tránh né tấn công trực tiếp vào những lợi ích của Nga, mà ngành xuất khẩu dầu khí là cột trụ.

« Dầu hỏa là tĩnh mạch cảnh của Nga bị nhắm tới. Nhờ thu nhập từ dầu khí mà Nga có thể tài trợ chiến tranh Ukraina. Đây cũng là nguồn thu bảo đảm gần 1/3 ngân sách của chính quyền liên bang. Hơn nữa quyết định của tổng thống Trump vừa là một hình thức trừng phạt kinh tế, vừa là một tín hiệu mạnh mẽ về phương diện chính trị. Các dịch vụ giao thương đối với các nhà sản xuất năng lượng của Nga với khách hàng trở nên phức tạp hơn. Nhưng không vì thế mà Vladimir Putin đổi ý và ngừng chiến tranh Ukraina.

Cần lưu ý rằng các biện pháp trừng phạt chỉ nhắm vào các khoản giao dịch được thanh toán bằng đô la Mỹ. Đương nhiên là khi Ấn Độ mua vào dầu hỏa của Nga thì New Delhi thanh toán bằng đô la chứ không phải là bằng rupi của Ấn Độ hay rúp của Nga - và nếu có thì khoản này cũng khá hạn chế. Trái lại, trong trường hợp với Trung Quốc, do là đối tác thương mại quan trọng bậc nhất đôi bên trực tiếp giao dịch bằng nhân dân tệ. Nga bán dầu hỏa cho Trung Quốc và được thanh toán bằng nhân dân tệ, rồi dùng chính đơn vị tiền tệ này để nhập khẩu hàng từ Trung Quốc ».

Trừng phạt thứ cấp còn nguy hiểm hơn 

Hãng tin Nga TASS trích lời phó thủ tướng Alexander Novak theo đó, cuối 2024 lĩnh vực năng lượng chiếm khoảng 20 % GDP của Nga. Liên quan đến tác động cụ thể đối với bản thân nước Nga từ việc Mỹ đưa Rosneft và Lukoil vào « sổ đen », như vừa nói chưa đầy một tuần sau khi bị Washington nhắm tới, Lukoil đã phải thông báo « bán tài sản ở nước ngoài ». Mọi giao dịch của Lukoil và Rosneft với các đối tác bằng đô la cũng bị trong tầm ngắm của bộ Tài Chính Mỹ. Theo nhận định của tướng Dominique Trinquand, nguyên trưởng phái đoàn quân sự Pháp tại Liên Hiệp Quốc, lệnh trừng phạt tổng thống Trump vừa ban hành chỉ nhắm tới các dịch vụ xuất nhập khẩu của hai tập đoàn nói trên được thanh toán bằng đô la, nên ít ảnh hưởng đến giao dịch giữa Nga và Trung Quốc. Một phần hóa đơn năng lượng giữa hai đối tác này đã được thanh toán trực tiếp bằng đồng rúp Nga hoặc nhân dân tệ Trung Quốc. Nhưng vô hình chung, Ấn Độ lại là bên chịu áp lực mạnh hơn cả.  

« Chính điều này càng đẩy Nga vào vòng tay Trung Quốc : khi xuất khẩu dầu hỏa và nhận vào nhân dân tệ, Matxcơva lại dùng chính đơn vị tiền tệ này để mua hàng Trung Quốc. Sau khi Donald Trump quyết định trừng phạt hai tập đoàn dầu khí của Nga, lập tức thị trường có dấu hiệu bị căng thẳng. Đồng thời Ấn Độ lập đã có phản ứng tức thời. New Delhi hiện là một trong hai khách hàng mua vào nhiều dầu nhất của Nga. Do vậy ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập từ dầu hỏa, đến khả năng tài chính của Nga ».

Ấn Độ khó từ bỏ dầu hỏa Nga

Năm 2024, New Delhi nhập khẩu gần 1,8 tỷ thùng dầu thô cả năm, trong đó dầu Nga chiếm hơn 1/3. Ấn Độ cùng với Trung Quốc là hai khách hàng quan trọng nhất hiện nay mua vào dầu khí của Nga. Hai thị trường này cộng lại chiếm từ 70 đến 80 % tổng kim ngạch xuất khẩu dầu hỏa Nga.

Thực ra, trên hồ sơ năng lượng Ấn Độ từ nhiều tuần qua đã chịu áp lực rất lớn từ phía Washington. Lệnh trừng phạt của Washington nhắm vào Rosneft, Lukoil chỉ là « giọt nước làm tràn ly » : bởi hai công ty này chiếm khoảng một nửa lượng xuất khẩu dầu mỏ của Nga sang Ấn Độ. Tập đoàn Reliance, nhà nhập khẩu chính của Ấn Độ, đã xác nhận đang điều chỉnh các đơn hàng dầu hỏa với đối tác Nga. Một ngân hàng Ấn Độ hỗ trợ các khoản thanh toán giao dịch về năng lược đang lo các hoạt động trên lãnh thổ Hoa Kỳ bị ảnh hưởng. 

Để tránh các lệnh trừng phạt, các công ty Ấn Độ đã bắt đầu thanh toán bằng đồng dirham của Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất và một số ngoại tệ khác, nhưng giải pháp này gây « không ít tổn hại cho cả phía Ấn Độ và Nga ». Ngay tuần trước, New Delhi đã nhượng bộ Hoa Kỳ qua tuyên bố « có thể quay lại với các nhà cung cấp truyền thống » như như Irak, Ả Rập Xê Út và nhất là Hoa Kỳ. Song đó chỉ là những khó khăn nhất thời.

Cả New Delhi lẫn Matxcơva cùng có khả năng thích ứng khá nhanh. Nga đã chứng minh khả năng vượt qua các lệnh trừng phạt. New Delhi, học hỏi từ kinh nghiệm của Trung Quốc và Iran, đang nhanh chóng thành lập các thực thể trung gian để hợp pháp hóa các khoản giao dịch với Nga.

Điều đó không cấm cản việc Mỹ nhắm vào xuất khẩu dầu hỏa của Nga là một áp lực thực thụ đối với tổng thống Vladimir Putin. Phát biểu ngay sau khi Nhà Trắng loan báo phong tỏa tài sản của Lukoil và Rosneft ở Hoa Kỳ và cấm các doanh nghiệp Mỹ tiếp tục giao thương với hai tên tuổi hàng đầu này của Nga, tổng thống Vladimir Putin coi đây là một quyết định thiếu thân thiện. Phát ngôn viên của điện Kremlin Dmitri Peskov cũng đã nhắc đi nhắc lại điều đó. Trên đài truyền hình France 5, tướng Dominique Trinquand nói đến những tác động không chỉ về kinh tế mà cả quân sự sau này :

« Cỗ máy chiến tranh của Nga chủ yếu do ngành năng lượng đài thọ. Do vậy trong ngắn hạn cũng như dài hạn, sẽ tác động đến thu nhập, đến tình trạng tài chính của Nga. Matxcơva đã bắt đầu gặp khó khăn nên đã phải tăng thuế để tiếp tục trang trải các chi phí chiến tranh. Nga gặp khó khăn trong việc tài trợ cho các ngành công nghiệp quốc phòng, cũng bị hạn chế trong việc cấp tiền thưởng cho các quân nhân. Đánh vào dầu hỏa của Nga tác động luôn cả đến việc tuyển mộ lính ».

Ưu tiên của TT Trump : Xăng dầu rẻ cho người Mỹ

Về câu hỏi tại sao chính quyền Trump đợi đến thời điểm này mới trực tiếp đánh vào ngành dầu hỏa, « túi tiền » của Nga câu trả lời khá đơn giản. Thứ nhất, trong một thời gian dài ông Trump vẫn tin vào khả năng đàm phán xuất chúng của bản thân và sẽ thuyết phục được đồng cấp Nga. Lãnh đạo Nhà Trắng cũng đã quan tâm đến quyền lợi của các tập đoàn dầu khí Hoa Kỳ đang muốn quay trở lại và tiếp tục hoạt động, hợp tác với các đối tác Nga. Lý do thứ hai, như Anthony Bellanger đặc trách chuyên mục địa chính trị trên đài truyền hình FranceInfo TV nhận định, tổng thống Trump trước hết quan tâm đến quyền lợi của người tiêu dùng Mỹ khi phải đi đổ xăng.   

« Nếu như có một điều mà từ đầu nhiệm kỳ đến nay tổng thống Trump không hề thay đổi ý kiến, đó là hồ sơ dầu lửa. Giá dầu luôn là điều ám ảnh đối với ông. Tránh gây căng thẳng trên thị trường năng lượng, ông đã đôn đáo thuyết phục các quốc gia vùng Vịnh, đứng đầu là Ả Rập Xê Út mở van dầu. Donald Trump biết rằng những biến động trên thị trường này lập tức làm dao động giá xăng dầu ở Mỹ. Cử tri của ông sẽ cảm nhận ngay khi đi đổ xăng. Hiện tại, cho dù Washington đang siết chặt gọng kềm với các nhà sản xuất dầu khí của Nga, giá dầu có tăng thêm một chút nhưng mới chỉ giao động ở mức trên dưới 65 đô la một thùng dầu.

Như vừa nói, Trung Quốc và Ấn Độ, theo thứ tự, hiện là hai nguồn nhập khẩu dầu lớn nhất của Nga. Nhưng vì có những rủi ro khi giao dịch với Nga như vậy, cho nên Bắc Kinh và Ấn Độ ép giá, mua vào với giá rẻ hơn từ 15 đến 20 % so với giá thị trường. Với việc chính quyền Trump liên tục gây sức ép đòi New Delhi ngừng nhập khẩu dầu hỏa của Nga, Washington đòi trừng phạt tất cả những ai tiếp tục giao dịch với các tập đoàn như Lukoil và Rosneft… mức độ rủi ro như vậy đối với Trung Quốc và Ấn Độ lại càng cao hơn. Có nhiều khả năng trong tương lai, hai khách hàng này sẽ còn đòi Nga phải bán dầu khí với giá còn rẻ hơn nữa. Có thể là hai quốc gia châu Á này sẽ nhập khẩu dầu của Nga với giá 30 % thấp hơn so với giá thị trường ».

Tổng thống Putin từ khi điều quân xâm chiếm Ukraina luôn chứng minh khả năng thích nghi của Nga trước các đòn trừng phạt phương Tây ban hành. Riêng trong lĩnh vực dầu hỏa và năng lượng thì Nga vừa có tính sáng tạo, vừa là một nhà vô địch trong việc « thăm dò, khai thác các vùng xám » để các tập đoàn dầu khí vẫn có thể cung cấp đến 1/3 ngân sách quốc gia.